کیمیاجا

بسم الله الرحمن الرحیم

مراحل تربیت دینی

(از یک سالگی تا بیست و چهار سالگی)

مباحث آموزش خانواده

انسان موجودی شگفت انگیز است، با تربیت معنوی می تواند مسجود ملائکه شود اما بدون تربیت شاید از حیوان ها پست تر باشد. البته خداوند شرافت را در فطرت انسان قرار داده است. و پیامبر (ص) فرموده است «مردم مانند معادن طلا و نقره هستند» (باید خصائلشان استخراج و تخلیص گردد) و «من مبعوث شده ام تا کرامت های اخلاق انسانی را کامل کنم» 

دلیل عمده عدم موفقیت در تربیت دینی کودکان، نقص در برنامه هاست نه در کودکان! در حقیقت عدم آگاهی از راهکارهای تربیتی کارآمد و عدم شناخت نوع برداشت های کودکانه، والدین را در تعلیم کودکانشان سر درگم کرده است. در این نوشتار کوتاه با بهره گیری از آموزه های دینی و برخی دست آوردهای روانشناسی رشد، راهکارهای مناسبی را مطابق با مراحل رشد جسمی و متناسب با سن فرزندان پیشنهاد می شود:

مراحل تربیت دینی

اساتید تعلیم و تربیت اسلامی، با بهرگیری از تعالیم الهی، تربیت دینی را در پنج مرحله دانسته اند:

الف) اُنس دینی : همجوار ساختن روح او با مظاهر معنوی

ب) عادت دینی: عادت دادن او به عبادت و رعایت ضوابط دینی

ج) معرفت دینی: بیان معقول و تحلیلی اصول و مسائل دینی

د) عمل به آموخته‌های دینی: مقید سازی او به باورهای دینی

هـ) خودجوشی دینی: ایجاد اشتیاق به خداوند و رها نمودن او در عرصه بندگی

راهکارهای انس دینی (1-6 سال)

کودک موجود حساس و بسیار تأثیر پذیری است می توان او را با معنویت مأنوس کرد

 1- انس جنین با معنویت (با گوش دادن مادر به قرآن و اذکار...)؛

2- همسازی کودک در عبادت (همراه نمودن او در نماز)؛

3- همراه نمودن او با خود در محافل مذهبی (مسجد، هیئت و مراسمات مذهبی)

4- توصیف کودکانه اما گویا از خدا  برای کودکان. و ایجاد علاقه به خدا در او

5 – سوق دادن او به حجاب و مقرارت دینی

7- استفاده بیشتر از اشتیاق به پاداش بجای ترس از عذاب (به جای ترساندن از جهنم، بهشت را برایشان توصیف کنیم)

8- آموزش قرآن و حدیث (با استفاده از شیوه های جدید و نشاط آور)

در روان‌شناسی به این پدیده شرطی کردن می‌گویند؛ به این صورت که اگر دو امر در مجاورت یک‌دیگر قرار بگیرد و با حضور یکی، دیگری هم حضور پیدا کند،

راهکارهای عادت دینی (5-13 سال)

این دوران، زمانی است که فرزند با تقلید کردن از دیگران سعی می کند شیوه صحیح رفتار و کردار را بیاموزند

1- عادت دادن او به نماز و نظم در آن (با رعایت نظم در عبادت خویش)

2- آراسته ساختن او به چهره زیبای مذهبی (عادت دادن او به حجاب زیبا و موغر، همراه با رعایت آراستگی خویش، تشویق او به انتخاب پوشش و لباس محفوظ و زیبا = آراستی)

3- مأنوس نمودن او با مراکز مذهبی (مثل مسجد و هیئت بوسیله همراه نمودن او با خویش و یافتن دوستان صمیمی برای اودر مراکز مذهبی)

4- ایجاد علاقه برای فراگیری قرآن و حفظ احادیث (با شرکت دادن او در جلسات و مسابقات مربوطه و تشویق مؤثر او)

5- عادت دادن او به رفتارهای مطلوب دینی (مثل سحر خیزی، ادب معاشرت، ورزش، تلاوت قرآن)

راهکارهای ایجاد معرفت دینی (12- 15)

این سن دوره‌ی رشد مفاهیم ذهنی و غیر ملموس است و نوجوان می تواند تفکر انتزاعی داشته باشد. (بدون دیدن شئ، به آن فکر کند) 

1- تفهیم و توضیح احکام بلوغ برای دختر و پسر

2- تبیین و توضیح قابل فهم از علت و چگونگی عبادت

3- بیان گویا و قابل درک از صفات الهی

4- توضیح ساده ولی کامل ازچرایی و چگونگی دین و دینداری

5- تبیین چرایی زندگی و چگونگی زندگی نیکو (در حد فهم او)

6- تشریح انگیزه ساز از آخرت، قیامت، بهشت و دوزخ    

البته این مرحله توانایی های تخصصی خود را می طلبد و والدین یا باید خود این مهارتها را کسب کنند یا از مربیان مجرب بهره بگیرند

عامل نمودن  به آموخته‌های دینی    (14-19 سال)

دوران نوجوانی، زمان استقلال طلبی فرزند شماست. باید برای عامل نمودن او به آموزه های دینی خود برنامه داشته باشید.

1- از او بخواهد در هنگام عبادت با شما همراه شود

2- با نظم در عبادت خود الگوی خوبی برای او باشید

3- مقید بودن به احکام دین را برای او یک افتخار قلمداد کنید (تعریف و تشویق در خانواده، تمجید در فامیل و بین دوستان)  

4- حساس بودن در مقابل کاهلی در عبادت و رعایت احکام

5- آماده سازی محیط برای عبادت و تقید او به احکام دینی

(توجه به دوستان و گروه های همسن، فامیل و محیط عبادت)

6- رفع موانع دینداری و عدم تعارض آن با خواسته های طبیعی او

راهکار یاری در خودجوشی دینی (18- 24)

دوران جوانی زمان پیگیری تمایلات روحی و افکار شخصی است. برای ایجاد خود جوشی دینی توصیح می شود

1- هر از چند گاهی از احساسات معنوی او جویا شویم

2- او را با شعرهای مذهبی و عرفانی آشنا سازیم

3- زمینه آشنایی او را با اشخاص معنوی محیا کنیم

4- وی را با زندگی و افکار انسان های بزرگ دینی یا معنوی آشنا نمایم

5- به نیازهای طبیعی او به موقع توجه نمایم (ازدواج، تفریح و...)

البته نه باید از خود غاقل شد. فرزند شما دنیای خود را دارد

راهکارهای عمومی تقویت روحیه تعبد

- تقویت معنویت (توجه به باطن این ظاهر هستی)

- استحکام روحیه تعبد در خانواده ها (شکر گذاری عمومی)

- تبیین ساده و به موقع فلسفه عبادت (نماز) (شکر و رفع نیاز)

-  تبلیغات صحیح و بجا در رسانه های جمعی (تلویزیون، رادیو،سینما)

- بکارگیری به جای تحکم و خواستن تقید (از نوجوانان)

- نظم در عبادت (در خانه و جامعه)

- تقویت هنجارهای دینی (قبیح بودن بی نمازی)

 - ایجاد انگیزه های آخرتی (تبیین نتایج آخرتی عبادت)

 - تشویق مادی و معنوی فرد مقید به عبادات

و من الله التوفیق

والسلام- داود کمیجانی